عمر بن احمد برمکیبَرْمَکی، ابوحفص عمر بن احمد بن ابراهیم بن اسماعیل، محدّث و فقیه حنبلی قرن چهارم بود. ۱ - شناخت اجمالیوی به محلّه یا قریه برامکه یا برمکیّه بغداد منسوب بود. در بغداد درس خواند و محضر بزرگانی چون احمد بن عثمان بن یحیی آدمی (۲۵۵ـ۳۴۹)، اسماعیل بن علی خُطبی (۲۶۹ـ۳۵۰)، علی بن الصواف (متوفی ۳۵۹) و ابن مالک را درک کرد و از ایشان حدیث و فقه آموخت [۱]
احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۶۸ـ۲۶۹، بیروت (بی تا).
[۲]
یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، ج ۱، ص ۵۳۹، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
[۳]
یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳،ج ۱، ص ۵۹۴، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
[۴]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۴۰، بیروت ۱۹۸۶.
مدتی نیز در مصاحبت و ملازمت عمر بن بدر مغازلی و ابو علی النجاد و ابو بکر عبدالعزیز بود و از آنان استماع حدیث کرد [۵]
ابن ابی یعلی، طبقات الحنابلة، ج۲، ص۱۵۳، بیروت (بی تا).
ابن ابی یعلی [۶]
ابن ابی یعلی، طبقات الحنابلة، ج۲، ص۱۵۳، بیروت (بی تا).
۲ - مذهباو را در شمار طبقه سوم فقهای حنبلی ذکر کرده و به داشتن فتاوی بسیار و همه جانبه وتألیفات سودمند ستوده است. برمکی به صوفیه نیز گرایش داشته و از بزرگان ایشان، چون ابراهیم بن ادهم و معروف کرخی، مطالبی عرفانی روایت کرده است؛ از جمله از ابراهیم بن ادهم، با پنج واسطه، چند بیت شعر نقل کرده که در آن انس داشتن با خدا، دوری جستن از مردم و خرسند بودن به قضای الهی سفارش شده است. [۷]
ابن ابی یعلی، طبقات الحنابلة، ج۲، ص۱۵۴ـ ۱۵۵، بیروت (بی تا).
۳ - وفاتخطیب بغدادی [۸]
احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۶۹، بیروت (بی تا).
از ابراهیم فرزند برمکی نقل کرده که پدرش در ۳۸۹ درگذشت؛ اما ذهبی [۹]
محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۱۶۹، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت ۱۴۰۷ـ۱۴۱۲/۱۹۸۷ـ۱۹۹۲.
سال درگذشت او را ۳۸۸ نوشته است.۴ - فرزنداناز او سه فرزند به نام‌های ابواسحاق ابراهیم (۳۶۱ـ۴۴۱ یا ۴۴۵)، ابوالعباس احمد (متوفی ۴۴۱) و ابوالحسن علی (۳۷۳ـ۴۵۰) برجای ماند [۱۰]
یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳،ج ۱، ص ۵۳۹، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
ابراهیم از فقهای طبقه چهارم حنبلی بود [۱۱]
ابن ابی یعلی، طبقات الحنابلة، ج۲، ص۱۹۰، بیروت (بی تا).
و در جامع منصور حلقه فتوی داشت [۱۲]
یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳،ج ۱، ص ۵۳۹، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
علی از ابن حبّابه، یوسف بن عمر قوّاس و معافا بن زکریا سماع حدیث کرد و نزد ابوحامد اسفراینی فقه شافعی آموخت [۱۳]
یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳،ج ۱، ص ۵۳۹، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
خطیب بغدادی [۱۴]
احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۶۹، بیروت (بی تا).
او را به وثاقت و درستکاری و دینداری ستوده و خود نیز از او روایت کرده است. احمد نیز از راویان صدوق بوده و از ابن شاهین استماع حدیث کرده است [۱۵]
یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳،ج ۱، ص ۵۳۹، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
آخرین محدّث این خانواده ابوالحسین احمد، فرزند ابراهیم، بود که از حافظ ابوالفتح بن احمد بن ابی الفوارس و دیگران حدیث شنیده و قاضی محمد بن عبدالباقی از او روایت کرده است [۱۶]
یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳،ج ۱، ص ۵۳۹، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
۵ - آثاربه برمکی آثاری نسبت داده‌اند که عبارت‌اند از: کتاب حُکم الوالدین فی مال ولدهما؛ کتاب الصیام؛ شرح بعض مسائل الکوسج. [۱۷]
ابن ابی یعلی، طبقات الحنابلة، ج۲، ص۱۵۳، بیروت (بی تا).
[۱۸]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین،ج ۱، ستون ۷۸۱،، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۹]
اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون،ج ۲، ستون ۲۹۰، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۴، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲۰]
عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، ج۷، ص۲۷۲، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۳۷۶).
[۲۱]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۴۰، بیروت ۱۹۸۶.
[۲۲]
مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۲، ستون ۱۴۱۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲۳]
مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۱۴۳۴، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن ابی یعلی، طبقات الحنابلة، بیروت (بی تا). (۲) اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۲، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۴، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۳) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۴) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۵) احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت (بی تا). (۶) محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت ۱۴۰۷ـ۱۴۱۲/۱۹۸۷ـ۱۹۹۲. (۷) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶. (۸) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۳۷۶). (۹) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برمکی»، شماره۱۰۴۲. |